Linux tabanlı sistemlerde başlangıç süreçlerini yöneten init, SysV ve Upstart gibi geleneksel yapılar; zamanla yerini daha modern ve kapsamlı bir sistem yöneticisi olan systemd’ye bırakmıştır. systemd, bilgisayarın açılışıyla birlikte devreye girerek servisleri düzenli bir şekilde başlatır, sistem kaynaklarını yönetir ve arka planda çalışan süreçleri kontrol altında tutar. Mount noktalarından kullanıcı oturumlarına, takas alanlarından hedef birimlere kadar birçok öğe üzerinde denetim sağlar. Yönetim, systemctl, journalctl, loginctl ve nspawn gibi yardımcı araçlarla yapılır. Ayrıca systemd; Prometheus ve Grafana gibi gözlemleme araçlarıyla entegre olarak CPU gibi kaynakların anlık takibini ve analizini mümkün kılar. Bu yapı, sistemin hem kararlılığını hem de performans verimliliğini üst düzeye taşır.
Daemon Süreçleri ile Linux Başlangıç
Linux sistemlerinin açılışında çalışan arka plan servisleri daemon olarak adlandırılır. sshd, sistem açıldığı anda devreye girerek SSH bağlantılarına izin verir. Bu servisler genellikle d harfiyle biter ve kullanıcı müdahalesi olmadan çalışır.
- Daemon: Arkaplanda çalışan servis süreçleri.
- Socket: Ağ ya da yerel bağlantıları dinleyen iletişim uç noktalarıdır.
- Service: Genellikle bir veya birden fazla daemon tarafından sağlanan hizmetleri ifade eder.
Eski sistemlerde çekirdek yüklendikten sonra init süreci çalıştırılırdı. Bu süreç PID 1 olarak başlar ve /etc/inittab dosyasını okuyarak sistemin hangi Runlevel’dan başlayacağını belirlerdi.
- 0: Halt: Sistemi kapatma
- 1: Single: Tek kullanıcı kurtarma modu
- 2–3: Multiuser: Çok kullanıcılı mod (NFS olmadan veya ağ destekli)
- 5: X11: Grafik arayüzlü mod (X11)
- 6: reboot: Yeniden başlatma
systemd Unit Dosyaları ve Türleri
Systemd yapısı, “unit” olarak adlandırılan dosyalar aracılığıyla yapılandırılır. Her unit dosyası bir servis, mount noktası, hedef, zamanlayıcı ya da benzeri bir öğeyi tanımlar. Bu dosyalar genellikle /etc/systemd/system/ ya da /lib/systemd/system/ dizinlerinde yer alır.
En yaygın unit türleri şunlardır:
.service → Servisleri tanımlar
.socket → Socket’ler için yapılandırma içerir
.target → Birden çok servisin gruplandığı hedeflerdir
.mount → Disk bölümlerinin bağlanmasını tanımlar
.swap → Takas alanlarını yönetir
systemctl Komutları
Servisleri Başlatma ve Durdurma
Bir servisi başlatmak için start komutu kullanılır. Komut, sistemde değişiklik yapacağından sudo ile çalıştırılmalıdır.
sudo systemctl start application.serviceÇalışmakta olan bir servisi durdurmak için stop komutu kullanılır:
sudo systemctl stop application.serviceServisi yeniden başlatmak için restart komutu verilir:
sudo systemctl restart application.servicesystemctl Tüm Hizmetleri Listeleme
Sistemde şu anda çalışan ve yüklenmiş servisleri görmek için aşağıdaki komut kullanılabilir:
systemctl list-units| Sütun Adı | Açıklama |
|---|---|
| BİRİM (UNIT) | Hizmetin tanımlı olduğu birim dosyasının adıdır. Hizmetin nasıl çalıştırılacağını belirler. |
| AÇIKLAMA (DESCRIPTION) | Hizmet hakkında kısa bilgi verir. |
| LOAD | Birim dosyasının belleğe yüklenip yüklenmediğini gösterir. |
| ACTIVE | Hizmetin şu anda aktif (çalışır) olup olmadığını belirtir. |
| SUB | Hizmetin alt durumunu gösterir. Örneğin: çalışıyor, durdu, hata verdi gibi. |
NOT: systemctl list-units komutu yalnızca aktif (çalışan) servisleri gösterir. Bu yüzden LOAD sütunu her zaman “loaded” olarak görünür.
Diğer, yani çalışmayan servisleri görmek için ekstra parametreler kullanmak gerekir.
systemctl ile Etkin Olmayan Hizmetleri Listeleme
Eğer sadece çalışmayan (durdurulmuş) servisleri görmek istiyorsanız, aşağıdaki komutu kullanabilirsiniz:
sudo systemctl list-units --type=service --state=inactive
systemctl ile Etkinleştirilmiş Hizmetleri Listeleme
Sistemde önyükleme sırasında otomatik olarak başlayan servisleri görmek için:
sudo systemctl list-unit-files --type=service --state=enabled
Klasik service ve chkconfig Komutlarına Alternatifler
| Geleneksel Komut | systemd Karşılığı | Açıklama |
|---|---|---|
| service sshd start | systemctl start sshd.service | Servisi başlatır |
| service sshd stop | systemctl stop sshd.service | Servisi durdurur |
| chkconfig sshd on | systemctl enable sshd.service | Açılışta başlatır |
| chkconfig sshd off | systemctl disable sshd.service | Açılışta başlatmaz |
| chkconfig –list | systemctl list-unit-files –type=service | Tüm servisleri listeler |
Sık Sorulan Sorular
Servisleri listelerken sadece çalışanları nasıl görebilirim?
systemctl list-units --type=service --state=active.service uzantısı yazmadan komut çalışır mı?
Evet, systemctl komutları .service uzantısını otomatik olarak varsayar. Ancak netlik ve uyumluluk açısından uzantıyı yazmanız önerilir.
Varsayılan açılış hedefini (runlevel) nasıl öğrenebilirim?
systemctl get-defaultServisin sistem açılışında başlamasını nasıl sağlarım?
sudo systemctl enable servis_adisystemd ile eski init sistemleri arasındaki fark nedir?
Eski sistemler sıralı çalışırken, systemd servisleri paralel başlatabilir, bağımlılık yönetimi yapabilir ve servis durumlarını daha etkili şekilde izleyebilir. Ayrıca journalctl ile birleşik bir günlükleme sistemi sunar.
Hangi dağıtımlar systemd kullanıyor?
Ubuntu, Debian, Fedora, CentOS, RHEL, SUSE, Arch Linux gibi birçok modern Linux dağıtımı artık varsayılan olarak systemd ile gelir.
Servis neden failed (başarısız) olur ve nasıl kontrol edilir?
Bir servis yapılandırma hatası, bağımlı servis eksikliği veya kaynak erişim problemi nedeniyle failed olabilir. Durumu görmek için:
systemctl status servis_adi